In De mythe van het schrijverschap uit 1970 (opnieuw uitgegeven toen zijn oeuvre in 1980 met de P.C. Hooftprijs werd bekroond) citeert essayist Cornelis Verhoeven (1928-2001) een notitie van Georg Christoph Lichtenberg (1742-1799), die ik hier even opnieuw heb vertaald:

Schrijven is een bij uitstek geschikt middel om het systeem wakker te schudden dat in ieder mens sluimert, en iedereen die ooit heeft geschreven, zal hebben gemerkt dat schrijven altijd iets laat ontwaken dat voorheen niet goed te onderscheiden viel, hoewel het al in ons lag.

Meer dan twee eeuwen geleden verwoordde Lichtenberg mijn bezwaren tegen door kunstmatige intelligentie gegenereerde teksten. Het schrijfproces — ik noem het nu het geïnternaliseerde schrijfproces — brengt iets naar boven dat anders verborgen was gebleven, dat hoeven natuurlijk geen hemelschokkende gedachten of geheimen zijn. Het zijn dingen die bij de schrijver en bij de mens horen. 

Opdrachten formuleren en die voeden aan een machine levert vast keurige tekst op, maar onpersoonlijke tekst, die door een mens geschreven lijkt te zijn. Op de Nederlandse televisie was een tijdje geleden een volgens mij geflopt programma te zien waarin bekende Nederlanders van voorwerpen moesten zeggen of ze ‘echt’ waren of van chocolade gemaakt. Alles wat kunstmatige intelligentie voortbrengt is van chocola gemaakt.

Natuurlijk laat iemand mij wel eens een gedicht of ander stuk tekst lezen waarvan ik moet toegeven dat het goed is, of zelfs mooi. Dat gebeurt ook met beeld en muziek die niet door een mens is gemaakt. Overigens zou je goed kunnen zeggen dat die uitingen wel degelijk door mensen zijn gemaakt, want kunstmatige intelligentie wordt immers getraind op menselijke voorbeelden, alleen worden die door elkaar gehusseld en op een complexe wijze versnipperd en vervolgens geassembleerd door kunstmatige intelligentie.

Ik neem de vrijheid om het proces dat Lichtenberg vermoedt — dat het schrijven iets bovenbrengt dat zich al in de maker bevindt — toe te passen op muziek en beeldende kunst. Ook daar kan het proces van het componeren of schilderen of fotograferen iets bovenbrengen dat uniek is voor een maker. Juist omdat de mogelijkheden van iedere mens op een andere manier beperkt zijn.

Maar het gebeurt dus heus dat ik voortbrengselen van kunstmatige intelligentie waardeer en dan nog hoef ik ze niet nog een keer te zien, te horen of te lezen. Ik zou willen dat bij alles waar kunstmatige intelligentie aan te pas is gekomen voorzien wordt van een kenmerk — zoals vaak al gebeurt op youtube. Ik vind muziek die niet door mensen wordt gemaakt oninteressant — anders trouwens dan muziek die door mensen wordt gemaakt die machines nadoen, zoals Kraftwerk deed in de jaren zeventig en tachtig. Als muziek en andere uitingen van een kenmerk worden voorzien, zoals een simpel AI achter de titel, dan kan ik ze negeren.

Vrienden van mij vinden dat raar: als het een goed nummer is, waarom zou je er dan niet naar luisteren? Mijn verweer dat ik alleen door mensen gemaakte muziek wil luisteren lijkt zwak, maar ik vergelijk mezelf graag met veganisten. Het is niet uitgesloten dat een veganist per ongeluk bij een diner soep eet die getrokken is van dierlijke bouillon, of die is verrijkt met room of boter of gebonden met een ei. Dat zal misschien best smaken, maar de veganist zal zeggen, op het moment dat de samenstelling van de soep wordt onthuld: het smaakt goed, maar toch wil ik het niet eten.

Zo sta ik tegenover kunst die met kunstmatige intelligentie wordt gemaakt: kan best mooi zijn, maar ik blief het niet.